Ульянов Александр Васильевич

Ульянов Александр Васильевич родился 9 сентября 1953 года в селе Усть-Кулом Усть-Куломского района Коми АССР. Окончил среднюю школу в селе Деревянск. В 1975 году, после окончания коми отделения филологического факультета Коми пединститута, поступил на работу корреспондентом в редакцию газеты «Красное знамя». 1987 году окончил отделение журналистики Ленинградской высшей партийной школы. Работал главным редактором газеты «Югыд туй», заместителем главного редактора журнала «Войвыв кодзув», директором Коми книжного издательства, главным редактором детского журнала «Би кинь», руководителем АУ РК «Издательский дом Коми». В настоящее время редактор отдела прозы журнала «Войвыв кодзув».

Литературным творчеством начал заниматься в студенческие годы. Писал стихи, затем перешёл на прозу. Первые стихи вышли в усть-куломской районной газете «Ленин туйӧд» (в настоящее время «Парма гор»). Публиковал свои произведения в журналах «Войвыв кодзув», «Арт», «Север», «Наш современник», в коллективных сборниках. Рассказы Александра Васильевича переведены на русский, эстонский, марийский языки (с 2013 года рассказы регулярно публикуются в газете «Марий Эл» (Йошкар-Ола)).

С 1978 года является членом Союза журналистов. В 1994 году принят в Союз писателей России.

А.В. Ульянов ‒ Лауреат премии Правительства РК в области журналистики (2008), Лауреат премии Правительства РК в области литературы (2013), Лауреат республиканского конкурса «Лучшая книга года» за 2013 год, Лауреат республиканского литературного конкурса «Эзысь борд» (Серебряное крыло) за 2008, 2010, 2011, 2013 гг. в номинации «Публицистика».

Автор книг:

«Сьӧд ар». Висьтъяс, повесьт. 1992.
«Изъя чой». Висьтъяс. 2001.
«Выль керка». Висьтъяс. 2003.
«Деревенька моя». Рассказы, повести. 2007.
«Глубинка». Рассказы, очерки, повести. 2011.
«Олӧмыдлӧн пыдӧсыс оз тыдав». Повесьтъяс, висьтъяс, очеркъяс. 2013.
«Тора ял» (Дальняя деревня). Рассказы на марийском языке. 2015.

Статьи по творчеству писателя:

Мӧд премия. Югыд туй. 1988, январ 1 лун.
И. Белых. Медводдза на. Коми му. 1992, сент. 15.
В. Канев. «Чёрная осень» Александра Ульянова. Утро. 1992, №22.
Е. Игушев. Арыд абу век зарни. Коми му. 1993, март 2 лун.
В. Лодыгин. Карын олӧ, а сиктса лола. Коми му. 2013, январ 3 лун.

Ссылки:

Википедия о А. В. Ульянове https://kv.wikipedia.org/wiki/Ульянов_Александр_Васильевич
Библиография коми произведений А. В. Ульянова http://wiki.fu-lab.ru/index.php/Паш Вась Ӧльӧксан
Произведения А. В. Ульянова в коми онлайн библиотеке: http://komikyv.org/kpv/avtor/паш-вась-ӧльӧксан

Александр Ульянов

ПЕР РӦД — БУР РӦД!
Очерк

...Коми пармаыд помтӧм-дортӧм. Быдсяма пуыс сэні быдмӧ-нюжӧдчӧ лӧз енэжлань. Посни и гырысь, чукля-мукля и мича статя, топыд тэчаса и руш пытшкӧса... Тадзи и йӧз пӧвстад. Быдсяма мортыс жӧ паныдасьлӧ. Лёкыс и бурыс, шаньыс и скӧрыс... Кор ме матӧджык тӧдмаси коми гижысь Пётр Федотович Шаховкӧд, сійӧ пыр жӧ воис меным сьӧлӧм вылӧ. Топыд тэчаса, небыд нюма, зэв шмонлив. Кӧть и нималана гижысь, но асьсӧ вылӧ оз пукты. Бӧръя кадсӧ сійӧ оліс Сыктывкарлӧн Орбита микрорайонын, кӧні и мен сетлісны коркӧ патера да тайӧ кыдзкӧ тшӧтш матыстіс миянӧс. Сэсся кыкнанным чужлім-быдмылім Эжва йылын, Кулӧмдін районын. Сійӧ Кекур грездын, ме Дереваннӧй сиктын. И сёрнитны век вӧлі мый йылысь... Тӧдмасян кадас Пётр Федотович уджаліс «Войвыв кодзув» журналын главнӧй редакторӧн да нокыс, дерт, сылы сюрлі. Пыран сы дорӧ, да пыр мыйкӧ кабалаяс весьтын зунясьӧ. И вомгорулас мургӧ-сьылышталӧ. Казялас менӧ да паськыда нюммунас:

— А тайӧ тай тӧварыш Ульянов пырӧма ме ордӧ. Лок, лок, пуксьы да шонтысь. Мый нин бурсӧ висьталан, кутшӧм выльторъяс йылысь газетад гижанныд?

— Бергалам-котралам тай век-а... Газетыд пыдӧстӧм мешӧк кодь, пыр сёйны корӧ. Пӧтлытӧм рушку...

— Журналыд ӧд пыр жӧ сёйны корӧ. Быд тӧлысь сійӧс колӧ лэдзны-дасьтыны. Машинка вылын печатайтӧмнас сё квайтымын лист бок. Да медым бур да шогмана гижӧдъяс на вӧліны. Вот тадзи, тӧварыш Ульянов. Пырин да, юала нин тшӧтш: кор нӧ миянлы выль висьттӧ пыртан, газетыд газетӧн, сійӧ пӧ ӧти лун и олӧ, а литератураыд нэм кежлӧ вӧчсьӧ. Гӧгӧрвоин, Ульянов ёрт? Литератураад кӧ пырӧдчан, сэні колӧ быд лун уджавны-зільны. Кӧть нин запятая пуктан лунтырӧн, и то водзӧ, сьӧлӧмыд бурмылас. Сідз абу?

— Сідз, сідз, Шахов ёрт, муна сэсся, гашкӧ, запятаятӧ удита-слӧйма на талун пуктынытӧ, — воча шмонитышта жӧ да тэрмасьӧмӧн пета главнӧй редакторлӧн ичӧтик жырйысь. Тэрмася сы понда, мый юр усьтӧдз яндзим Пётр Федотович водзын: кымынысь нин кӧсйысьлі вайны сылы выль висьтӧс, а век на помавтӧм, век на куйлӧ-буссьӧ пызан йӧрын. Му пырыс и ва пырыс дась мунны тайӧ здукас. Мортыс со ачыс висьттӧ корӧ, нималана гижысь, а ме мӧжга-виччыся мыйкӧ, абутӧм кадсӧ кытчӧкӧ ковтӧг видза... Талун жӧ пукся пызан сайӧ!

...Бура уна во нин лэбзис-тӧвзис сійӧ кадсяньыс. «Войвыв кодзулын» главнӧй редакторӧн уджалӧм бӧрас Пётр Федотовичӧс ӧти кадӧ бӧрйылісны Коми Республикаса гижысь Котырӧ юралысьӧн. Пыксис эськӧ ёна мортыс, мен пӧ тайӧ ыджыд пуклӧсыс ньӧти оз лӧсяв, дай Геннадий Юшков бӧрад мыйкӧ бурджыка сьӧкыд вӧчнытӧ (сійӧ буретш вель кузя веськӧдліс коми прозаик-поэтъясӧн), но ёртъясыслысь быть лои кывзысьны. Коркӧ-некоркӧ пырис жӧ предлӧн жырйӧ. Веськыда кӧ шуны, пырис зэв неокотапырысь, вежавидзӧмӧн, кӧть ыджыд да нималана гижысь, а быттьӧ поліс, мый босьтас да и торкас котырлысь ёрт-предӧн лӧсьӧдлӧм уджалан ладсӧ. Котырса юралысьлӧн улӧс вылӧ прамӧя эз и пуксьыв. Ёнджыкасӧ бергаліс-ветлӧдліс паськыд пызансьыс бокын, пуксьыліс кӧ, сӧмын здук кежлӧ. Кор ковмывліс предлӧн удж кузя мыйкӧ видзӧдлыны либӧ кутшӧмкӧ кабалаӧ ассьыс кырымпас шняпкыны. Коми гижысьыдлы, тыдалӧ, та ыджда юралысяд бӧрйӧмыд лои кутшӧмакӧ виччысьтӧмторйӧн. Ӧд орччӧн уджалісны сылӧн тшӧтшъяяс, зумыд тэчаса прозаик-поэтъяс — Геннадий Юшков, Иван Торопов, Юрий Васютов, Владимир Попов, Владимир Тимин да мукӧд. Кыдзи накӧд сійӧ мӧдас асьсӧ кутны, оз-ӧ дойд мыйӧнкӧ, сяммас-ӧ гижысь Котырсӧ ышӧдны, мед эськӧ чужисны-петісны выль романъяс, повесьт-висьтъяс, пьесаяс, кывбур-поэмаяс? Тайӧ медся нин майшӧдліс сэки Пётр Федотовичӧс. Со и песіс асьсӧ тайӧ мӧвпъяснас лун и вой. Нӧшта ачыс на зілис мый вынсьыс мыйкӧ да мыйкӧ вӧчны. Буретш сійӧ кадӧ чужис Педот Петырлӧн (Кекур грездса тадзи Шаховӧс шулісны) «Еджыд керка» повесьтыс, кодӧс сэсся йӧзӧдіс «Войвыв кодзув» журналын. Тайӧ гижӧдсӧ ёна ошкыліс Пётр Федотовичлӧн бур ёрт да нималана литература туялысь Геннадий Васильевич Беляев. Зэв жаль сӧмын, мый П. Ф. Шахов эз удит помӧдз вайӧдны тӧдчана повесьтсӧ... Геннадий Васильевич меным унаысь шуліс: бура да пыдісянь пӧ Педот Петыр ӧнія олӧм-вылӧмсӧ гижӧма-петкӧдлӧма. Велӧдчӧй пӧ, томъяс, сё лешакъяс, Шаховыслысь. Сэки, дерт, Пётр Федотовичлӧн киподтуйыс бура да тыдалана тӧдчис коми литератураын. Эз ӧд весьшӧрӧ индывны морттӧ кыз коми журналӧ главнӧй редакторӧн, сэсся бӧрйыны гижысь Котырӧ веськӧдлысьӧн. Сы пельпом сайын вӧлі нин уна пӧлӧс удж, да П. Ф. Шахов олӧм кӧрсӧ зэв пыдісянь тӧдіс. Тшӧтш и коми сикт-грездсаяслысь. И сылӧн пӧсь сьӧлӧмыс пыр майшасис на вӧсна, висис-пессис, торйӧн сэтшӧм здукъясӧ, кор кутшӧмкӧ нелючки дойдліс-сотыштліс карӧ вужъясьӧм гижысьлысь морӧссӧ. Босьт кӧть Пётр Федотовичлысь «Олӧмыс сӧмын заводитчӧ», «Вежон кежлӧ том кадӧ», «Мыйла олам, мыйла колам», «Лӧз патефон», «Еджыд керка» повесьтъяссӧ, сылысь шоныд да мича коми кывъя висьтъяссӧ, пьесаяссӧ, сиктса войтыр йылысь очеркъяссӧ. Гаысь кындзи, Педот Петыр гижыштавліс на и кывбуръяс. Мед кӧть и том кадас, ыджыд литератураӧ пырӧдчан воясӧ. А сэсся нин гӧгӧрвоис, мый сылӧн ордымыс мӧд вожын, проза-драматургия юкӧнын, да сьӧлӧмсяньыс босьтчис гижан уджӧ...

Бара на киын кута Пётр Федотович Шаховлысь «Мыйла олам» небӧгсӧ. Лэдзлӧмаӧсь сійӧс Коми книжнӧй издательствоын 1985 воӧ. Тайӧ небӧгыс меным торйӧн нин дона, дона сы понда, мый авторыс медводдза лист вылас ас киӧн гижӧма: «Александр Васильевичлы Петыр Шаховсянь...» Тайӧ книгаӧ Педот Петыр пыртӧма выль повесьтъяс, висьтъяс, пьесаяс. А воссьӧ кызкодь небӧгыс «Чужан сиктын» очеркӧн. Сэні сійӧ юксьӧ лыддьысьыськӧд аслас мӧвпъясӧн, гижӧ чужан грездас, Кекурӧ кайлӧм йылысь, мый сэтысь аддзылӧма, кодкӧд сёрнитӧма да кутшӧм кывкӧртӧд вӧчӧ ас грездас волӧм бӧрын. Гижысьлы син водзас сувтӧ челядьдырыс. Пётр Федотович со кыдзи суныштлӧ сійӧ ылі кадас: «Менам синъясӧй ёна мӧдлісны дзирдавны, кор ичӧтдырйи, праздникъясӧ ӧтлаӧ чукӧртчывліс миян рӧдлӧн паськыд вужйыс — дядьяс да чожъяс, ичиньяс да чожиньяс, пӧльяс да пӧчьяс. Унджыкысьсӧ праздникыс кольліс лӧня, зык-шумтӧг... Но вӧвлі и сідзи, кор гӧститӧм бӧрын пачводзлань вештывлісны пызан, и джодж шӧрӧ кытшӧ сувталасны гӧстьяс да неуна пӧлынясиг, кокъяснас зымкнитавліг ветлӧны кытшын ӧти-мӧд бӧрсяыс тальянкалӧн куннар-куннар шыяс улӧ. Сэки збойджык сьӧлӧма рӧдня зувкнитас сойнас вывланьӧ ӧтчыд-мӧдысь да горӧдас: “Пер рӧд — бур рӧд!..” Менӧ, рӧдня вылӧ пӧлатьсянь видзӧдігӧн, пыр шызьӧдліс горӧдӧмыс: “Пер рӧд — бур рӧд!” Меным сэки чайтсис, мый му вылас ми медся главнӧй олысьяс, ми медся шаньӧсь, ёнӧсь, некор кувлытӧмӧсь...

— А тӧданныд, коді Перыс лоӧ? — торйӧдчис кыдзкӧ йӧктысьясысь ӧти дядь да юаліс миянлысь, пӧлатьсянь мыччасьысьяслысь. — Перыс лоӧ тіянлы витӧд пӧль. Витӧд! Первой — Пер, сэсся Педот да Митрей, сэсся Вась да Иван, сэсся тіян Педот батьныд, сэсся вӧлись ті — Пер рӧд посниулов. А тӧданныд, кор сійӧ овліс? А овліс сійӧ матӧ кыксё во сайын...»

Сьӧлӧмтӧ шонтӧ Пётр Федотовичлӧн рӧдвуж йывсьыс небыдика висьтасьӧмыс. Гижысь быттьӧ кылӧ Кекурӧ воӧм бӧрын Пер пӧльыслысь лов шысӧ: «Миян сиктӧ кежӧ мир туйсянь туйвеж. Пер туйвеж. Тайӧ туйӧдыс ветлывлӧма аслас кыйсян керкаӧ кыксё во сайын овлӧм миян Пер пӧль... Ичӧтдырйи ме унаысь да дыр сулавлывлі Пер туйвеж заводитчанінын. Сэні сулалігас меным чайтсис: ме кӧ дыр сулала тані лӧня, сэки верма кывны Пер пӧльлысь кыксё во сайӧ кольӧм кок шысӧ. Сӧмын ёна колӧ лӧньны, дзикӧдз-дзикӧдз, да топӧдчыны ӧти бан бокнад туй бердас. Позяс туявны пӧльлысь кок туйсӧ, а сэсся и аддзыны асьсӧ... Меным вӧлі долыд, мый ме — Пер рӧд».

Пётр Шаховлысь тайӧ очерксӧ ме лыддьылі ӧтчыд дай мӧдысь, сэсся и коймӧдысь. И лыддьӧм бӧрас пыр восьтлі аслым мыйкӧ да мыйкӧ выльтор. Водзынсӧ менӧ шензьӧдліс авторлӧн мича коми кывйыс, сиктса войтырлысь олӧмсӧ пыдісянь гудйыштӧмыс, сёрӧнджык — гижысьлӧн аскиа лунӧ эскӧмыс, сэкся кадсӧ, сӧвет вояссӧ, паськыда восьтӧм-петкӧдлӧмыс, ӧні жӧ — чужан мусӧ пӧся да став морӧс тырнас радейтӧмыс, ассьыс рӧдсӧ вежавидзана пыдди пуктӧмыс. Быд пӧрйӧ сылӧн гижӧдыс дзирдаліс аслыспӧлӧс рӧмӧн, быттьӧ югыд шонді водзын дона из, дзольгис вӧрса ёль моз, кодлӧн сӧдз ваыс сотӧ-чӧсӧдӧ пиньтӧ, бура-лӧсьыда веськӧдӧ жар лунӧ мудзӧм мортлысь пакталӧм горшсӧ. Но медся шензьӧданаыс виччысис менӧ водзын. Коркӧ ӧтчыд, а делӧыс вӧлі кольӧм нэмлӧн ӧкмысдасӧд воясӧ, тайӧ очерксӧ гижӧм да йӧзӧдӧм бӧрын нин, Пётр Федотович и шуис-вӧзйис меным:

— Тырмас бусӧсь карас миянлы жбутвидзны-пукавны. Вай кайлам тэкӧд Эжва йылӧ. Гажтӧм мыйкӧ босьтіс чужан сиктысь, Кекур грездысь. Нӧшта ас йӧзкӧд паныдасьлам, лыддьысьысьяскӧд аддзысьлам. Мый тэ думайтан та йылысь? Тадзи али абу? — пыксис менам юр вежӧрӧ Педот Петыр аслас мӧвп-вӧзйӧмӧн.

— Вай кайлам и эм, — вочавидзи ме да ӧні на аттьӧала Енсӧ, мый сетіс татшӧм позянлун ветлыны нималана гижыськӧд чужан сиктас.

— Аски, сідзкӧ, и петам туйӧ, — помаліс сёрнисӧ Пётр Федотович. — Ме дорӧ кеж дай, час ӧкмыс гӧгӧрыс. Бур тӧдсалӧн машина локтас...

Кекур грездӧдз ми воӧдчим вель дыр. Пётр Федотович ёнасӧ эз сёрнит, мыйкӧ пыр мӧвпаліс ас кежсьыс, а кор мудзас юр вежӧрас лукйысьнысӧ, сэки то ӧтитор йылысь юалас менсьым, то мӧдтор йылысь. Сэсся пыдісянь ышловзяс да водзӧ чӧв олӧ. Кулӧмдінсянь Помӧсдін туй вылӧ кежӧм бӧрын Педот Петыр мелань бергӧдчылӧмӧн нюммуніс:

— Кымыныськӧ тайӧ вӧлӧксӧ лолі меным подӧн вуджлыны. Абу тай дыш вӧлӧма. Сё лешак, том дырйитӧ мый он вӧчлы да...

Ме пель чошкӧдӧмӧн кывзі сылысь висьтасьӧмсӧ да син водзӧ сувтӧдлі, кыдзи том зон збоя шавксьӧдӧ Кекур грездсянь Кулӧмдінӧ, кӧинысь ни ошкысь оз пов, пышъялысьясысь ни. Со, мися, кутшӧм ыджыд сьӧлӧма вӧлӧма том дырйиыс Пётр Федотович, война кусӧм бӧрас. Сэки сійӧ буретш уджалӧма Пожӧг сиктса детдомын директорӧн нин. Дас квайт арӧса зон. Ас пельпом вылас кыскӧма некымын во та сьӧкта ноп. Кывкутӧма батьтӧм-мамтӧм сы мында челядь вӧсна. Шензян быдӧн, мый нималана гижысь коркӧ та пыр мунлӧма. Сяммӧма, майбыр, быд зонпосни дорӧ аддзыны колана кыв, тшыг войнабӧрся кадӧ вердны-юктавны шег кодь челядьӧс, сетны налы ассьыс муслун. Тадзи мӧвпаліг-сёрнитіг ми вочасӧн и вуджим Кулӧмдіна-Пожӧга вӧлӧксӧ да кутшӧмкӧ кад мысти воӧдчим Кекур грездӧдз.

— Воча вок ордӧ, Емель Ӧльӧксей дорӧ, пырам. Найӧясын и олыштам. Бур сьӧлӧмаӧсь гозъя. Оз тодмышкавны, — машинаысь петігӧн серӧктыштіс Пётр Федотович да ӧвтыштіс кинас миянлы: локтӧй пӧ ме бӧрся, эн мӧжгӧй сэні, арся луныд дженьыд, регыд пемдыны кутас. И збоя шавксьӧдіс нопторйӧн мир туй саяс сулалысь ыджыд керкалань. Ме да машинаӧн миянӧс вайысьыс кильчӧ помас нин суӧдім Шаховӧс...

Посводзас пырӧм бӧрын Педот Петыр кутш-котш вӧчис паськыд ӧдзӧсӧ, сэсся кокниа восьтіс сійӧс да вежавидзана воськовтіс керка пытшкӧ. Ми кыкӧн сы бӧрся жӧ лӧсьӧдчим.

— Чолӧм-здорово, Алексей Емельянович! Видза олан, Павел Наста! — копыртчыліс ӧдзӧс дорсянь керка пытшкын пукалысьяслы Пётр Федотович. — Нянь да сов ставныдлы, бур дзоньвидзалун да.

— Коді нӧ, мися, татшӧм горасӧ тотшкӧдчӧ, тайӧ Педот Петыр вӧлӧма, — чеччис ӧшиньдорса лабич помысь косіник пӧль. — Пырӧй инӧ да шойччӧй-шонтысьӧй, — быдӧнкӧд киасис керкаын олысь, а Пётр Федотовичӧс зэв пӧся на кутліс гоз-мӧдысь, топӧдліс ас бердас. Сэсся ми куимнанным пӧрччысим ӧдзӧс дорас да пуксялім ӧшинь дорын сулалысь кузь лабич вылӧ... Тадзи ме тӧдмаси П. Ф. Шаховлӧн воча вок, «Чужан сиктын» очеркас петкӧдлӧм Алексей Емельянович Шаховкӧд, да сылӧн гӧтыр Анастасия Павловна Шаховакӧд, сиктса ногӧн кӧ, Павел Настакӧд. Сӧмын Пётр Федотовичлӧн Паладь ичиньыс, Емель Ӧльӧксейлӧн мамыс, кувсьылӧма нин вӧлі во-мӧд сайын. Гозъя ордын ми, карсянь воысьяс, узим некымын вой. И пӧттӧдз, дерт, сёрнитім олӧм-вылӧм йылысь. Емель Ӧльӧксей Ыджыд война вылӧ на ветлыны сюрлӧма, тышкасьӧма немеч-вӧрӧгкӧд, вӧлӧма артиллеристӧн. Курыдтортӧ ньылыштӧм бӧрын рытывбыд висьтасис, кыдзи пронт вылад ветлӧма, мый пыр мунлӧма да кутшӧм сьӧкыдлунъяс исыштлӧма. Вежӧрӧ колины Алексей Емельяновичлӧн кывъясыс: войнаыд пӧ, дитяяс, сьӧкыд да няйт удж, бурджык лоӧ, сыӧ кӧ не кутчысьны. А босьтчан кӧ, быть вӧч, но няргытӧг да сьӧлӧмсяньыд, мед кӧть юртӧ ковмас пуктыны...

Та бӧрын Емель Ӧльӧксей дыр чӧв оліс, быттьӧ син водзас сувтӧдліс война мунан лунъяссӧ, быттьӧ бергӧдчыліс уна во сайӧ, коркӧя вир кисьтана кадас. Сэсся талунъя олӧм-вылӧмсӧ босьтчыліс гогнавны-бергӧдлыны, кыдз ачыс шуліс, збыль-правдасӧ корсьны. И татшӧм здукъясас весиг Пётр Федотовичӧс аслас юасьӧмъясӧн дзескыд пельӧсӧ топӧдліс. «Чужан сиктын» очерксьыс тайӧ бура тыдалӧ. Йӧрш кодь бытшласьысь и вӧлӧма Емель Ӧльӧксей. Сэтшӧма гудйыштас олӧмсьыс збыльторсӧ, кӧть сы шуӧм мысти бӧрд либӧ серав. Сійӧ волігас, ӧти мича рытӧ, пызан сайын дыр пукалӧм бӧрын ми ставӧн петім керка йӧрӧ. Морӧс тырӧн апалім арся чӧскыд сынӧдсӧ, нимкодясим орччӧн кывтысь Эжва юӧн, тані сійӧ зэв на векньыдик, чукля-мукля да мойдын моз видзӧдсьӧ. Недыр сулыштӧм бӧрын Пётр Федотович и вӧзйис миянлы: вай пӧ ме петкӧдла тіянлы ассьыным керкаӧс, кӧні ме чужлі-быдмылі. Тонӧ пӧ сійӧ орччӧн сулалӧ, дзик Эжвадорса кыркӧтш бокас. Ми ставӧн мӧдӧдчим Педот Петыр бӧрся, Емель Ӧльӧксей йӧрысь юлань сетчим. Шаховъяслӧн важиник керкаын некод нин эз ов, ӧдзӧсас ыджыд томан ӧшаліс. Уна вонад пӧрысьмӧма да муас кутӧма пырны. Пётр Федотович малыштіс кинас кильчӧ помсӧ, пуксьыштіс медся улі сод вылӧ да пыдісянь ышловзис:

— Со тайӧ и миян керканым. Водзті, помнитсьӧ, кутшӧм гажа тані вӧлі, а ӧні гӧгӧр чӧв-лӧнь. Мый сэсся керан, олӧмыд тай ӧтилаын оз сулав... Вӧчны эськӧ овтӧм керкаас музей сямаӧс. Ме ачым гижысь, Борис вокӧй гижан уджлань жӧ нырччӧ, коймӧд вокным, Геннадий, ок нималана морт, учёнӧй, Минскын олӧ-уджалӧ. Шуам, Шаховъяслы сиӧм музей коркӧ лӧсьӧдны... Мый тэ та йылысь мӧвпалан, Алексей Емельяновичыс?

Емель Ӧльӧксей быттьӧ виччысьӧма тайӧ юалӧмсӧ, дзор юрсӧ шылькнитіс да пыр и вочакывйыд сылӧн сюри:

— Мый ме татчӧ тэныд шуа, Педотович? Висьтала веськыда: ті ставныд сӧмын та йылысь сёрни-басни нуӧданныд. Педот Борис коркӧ воліс да тадзи жӧ музей лӧсьӧдӧм йылысь тані, керка дорас, вомнас изіс. Сэсся муніс аслас Ухтаӧ да музей йывсьыд и вунӧдіс. Тэ со локтін да бара жӧ музейлань сёрнисӧ бергӧдін. Кольӧм вонас Кекурӧ волігад та йылысь кыкысь кымын сёрнитлім нин да. Он мӧй помнит?

— Вунӧма тай мыйкӧ, усьӧма пӧрысь юрсьыд, — паськыда нюмъёвтіс Пётр Федотович да топӧдліс ас бердас косіник Емель Ӧльӧксейӧс. — Тэ тай пыр на йӧрш кодь; шуан да быттьӧ емӧн сатшкан.

— Кекурса да. Эг ӧд кӧнкӧ Мӧскуаын чуж-быдмы. А музейтӧ вӧчны-лӧсьӧдны, ковмас кӧ, отсала на...

Ассьыс очерксӧ Пётр Федотович помалӧ со тадзи: «Муні ме чужан сиктысь шондіа югыд асылӧ. Мыш сайӧ пыр ылӧджык колис бать-мамӧн лэптылӧм керка, кӧні ми чужим да быдмим, коді коркӧ мичаӧн да кыпыдӧн вӧвлі, а ӧні пӧрысьмӧма, идӧртӧм, сӧмын ӧшинь улас водзӧ кыпалӧ да паськалӧ льӧм сад, кодӧс кызь во сайын Ӧльӧксей воча воккӧд вайлім да садитлім Гумласай нӧрысысь. И кутӧ быттьӧ мыш сайӧ кольысь керкаыс, волі да пос помсӧ эг чышкышт, ӧти тув некытчӧ эг тувъяв, сӧмын копыртчывлі. Волам на коркӧ, пелькӧдам, выльмӧдам...»

...Сэки вель дыр ми ставӧн сулалім Эжва кыр йылын, Пётр Федотовичьяслӧн керка дорын. Чӧв-лӧнь вӧлі гӧгӧр. Орччӧн шлывгис векньыдик Эжва ю, ылын-ылын тыдаліс-тӧдчис Вомынбӧж сикт... Миян пӧвстысь быдӧн думайтіс-гартліс юрас ассьыс мӧвп.

А ме аттьӧалі тайӧ здукас Енмӧс, мый сетіс позянлун кайлыны нималана коми гижыськӧд сы чужан грездӧ, сёрнитны сиктса войтыркӧд, тӧдмасьны очеркын ёна казьтылана морт — Емель Ӧльӧксейкӧд, Кекур грезд кузя ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧдлыштны... Кор на мойвиас сэсся татчӧ мӧдысь волыны да тадзи сулавны Эжва кыр йылын Пётр Шаховкӧд, син водзад сувтӧдлыны ставсӧ, мый йылысь авторыс гижӧ югыд да сӧстӧм очеркас? Пётр Федотович, кыдзи и аслас мукӧд повесьт-висьтъясын, эскӧ бурас, мича аскиа лунӧ, эскӧ, мый став сьӧкыдсӧ коми йӧз коркӧ венасны. Но та понда быдӧнлы миян пиысь колӧ зіля да кывкутӧмӧн уджавны, тадзи пасйыліс Шахов чужан сикт йывсьыс очеркас, медым «тайӧ керкаясас... олісны да пукалісны мича сӧветскӧй йӧз, мичаӧсь сьӧлӧмнас, и ловнас, кӧсйӧмъяснас». Кодкӧ вермас шуны, мый Петыр Шахов аслас гижӧдъясын ошкис-кыпӧдіс сӧвет власьт кадсӧ, мый сійӧ ачыс пыраліс КПСС радъясӧ да пыр дорйис партиялысь туйвизьсӧ... Ме эськӧ эг кут увтыртны, видны-дивитны Пётр Федотовичӧс сылӧн видзӧдласъясысь, олӧмсӧ ас нога кылӧмысь, чужан грездсӧ коми лыддьысьысь водзын бура петкӧдлӧмысь. Быд мортлӧн эм кык син да ӧти юр. Кодкӧ кӧ оз дышӧдчы да бара лыддяс П. Ф. Шаховлысь «Чужан сиктын» очерксӧ, сійӧ пыр жӧ гӧгӧрвоас: коми гижысь мукӧд серти ёна водзӧ видзӧдӧ, позьӧ шуны, ловнас кылӧ сэкся олӧм-вылӧмсӧ, торйӧн нин сиктса войтырлысь. Став лов шынас пырӧдчӧ Педот Петыр кекурсаяслӧн вир-яйӧ, быттьӧ абу и лэччылӧма татысь ылі карӧ, нэм кежлас кольӧма быдӧнлы ас мортӧн.

Пётр Федотович, дерт, ёна майшасьліс, мый гежӧда кежавлӧ чужан грездас. И тайӧ майшасьӧмыс пудъя изйӧн ӧшаліс коми гижысьлӧн сьӧлӧм вылын. Со тай и очеркас кӧсйысьӧ: эг на пӧ бӧръяысь кежав чужан сиктӧ, бать-мам керка дорӧ. Бара на вола коркӧ, сэки гӧгӧр пелькӧда, выльмӧда...

Шум-зыка да буса карса олӧмыс эз, тыдалӧ, тырвыйӧ личӧд мортыдлысь ловсӧ. Та понда Пётр Федотович зілис петавны-пышйывны изйысь тэчӧм-вӧчӧм керкаясысь, лолалыштны сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясьыштны войвывса мича вӧр-ваӧн. И татшӧм позянлуныс вӧлі. Карсянь неылын, Льӧмъю бокын, сулалӧ коми гижысь Котырлӧн кык судтаа пу керка. Гӧгӧр шувгӧ пожӧма вӧр, керкасянь неылын тыдаліс Эжва юлӧн паськыд отыс, орччӧн тутвидзис важиник пывсян, сы дорын ас вӧчӧм пызан, некымын паськыд лабич... Петан корӧсясьӧм бӧрад, ньылыштан нелямын тшупӧда курыдтортӧ, да сьывны-йӧктыны окота. Сэтшӧм лӧсьыд лов вылад овлӧ! Пётр Федотович торйӧн нин радейтіс волывлыны гижысьяслӧн льӧмъюса «позйӧ». Тані сійӧ кыліс асьсӧ гортас моз. Карысь патерасӧ сеттӧдз кутшӧмкӧ кад кежлӧ овмӧдчыліс весиг тайӧ кык судтаа кыпыд керкаас. Овлісны тані карӧ вужъясьтӧдз коми гижысьяс Юрий Константинович Васютов, Пётр Федотовичлӧн бур да матысса ёртыс, драматург Николай Фёдорович Белых, бӧрынджык том поэт Александр Михайлович Лужиков ныв-гӧтырыскӧд, мукӧд енбиа войтыр. Но на пиысь некод ёнасӧ эз зіль, медым мыйкӧ пелькӧдны-тувйыштны керка пытшкас да дорас, медым вежны сісьмыны кутӧм пос содъяссӧ, разьны-пилитны муас пырысь ляпкыдик пывсянсӧ.

Петыр Шаховлысь быд мисьтӧмтор синсӧ ёрис. Тшӧтш и гижысьяслӧн керка гӧгӧрын. Аслас Кекурӧдз кӧ карсянь вӧлі ылын, то Льӧмъюӧдз автобусыд нуас-тӧвзьӧдас час джынйӧн. Пётр Федотович, дерт, эз кут нюжмасьны да вочасӧн босьтіс аслас борд улӧ коми гижысьяслысь кык судтаа пу керкасӧ. Рочӧн кӧ шуны, лои татчӧс короминаса комендантӧн, гижысь керкаын юралысьӧн. Мӧд ногӧн, Педот Петыр босьтчис тӧждысьны татчӧс овмӧс-керка-пывсян вӧсна да нӧшта на став сьӧлӧмсяньыс паныдавліс Льӧмъюӧ кежавлысь поэт-прозаикъясӧс, нималанаясӧс и томъясӧс. Тшӧкыда гижысьяслӧн керкаӧ волывлісны Геннадий Юшков, Владимир Попов, Иван Торопов, Серафим Попов, Василий Леканов, Михаил Игнатов, Юрий Ионов да мукӧд. Эз сӧмын сёрнитны литература йылысь, кӧть эськӧ сы гӧгӧр векджык пансьылісны венъяс, но и кыйисны матысса виссьыс да Эжвасьыс чери, гожӧм-ар вотчисны пашкыр пуяса пожӧма ягын, больӧдчисны-купайтчисны жар лунъясӧ орчча юын...

Кор нин Пётр Федотович босьтчис тырвыйӧ комендантавны льӧмъюса мичаник керкаын, а быдӧнӧс мыськысь-корӧсялысь ичӧтик пывсян дзикӧдз пӧрысьмис, сэки гижысь Котырӧн веськӧдлысьяслы воис юраныс бур мӧвп — лэптыны важ пывсяныскӧд орччӧн выль пывсян. Кыпыдӧс да бурӧс, паськыдӧс да зумыдӧс. Шуӧма кӧ, сідзкӧ, колӧ вӧчны. Ӧні на син водзын сулалӧ сійӧ ылі тувсовъя луныс. Пывсян вылӧ срубыс гижысь котырсалы сюрӧма вӧлі Кӧрткерӧс дорысь. Мӧдӧдчим ми сэтчӧ Елена Васильевна Козловакӧд, сійӧ сэки буретш уджаліс Коми гижысь Котырын юралысьсӧ (Пётр Шаховӧс) вежысьӧн.

Сулаліс мича март тӧлысь. Югъяліс шонді, енэжыс вӧлі пыдӧстӧм да помтӧм-дортӧм. Елена Васильевнакӧд кыкӧн, пошкигтыр, вель дыр собим паськыд туй бокын сулалысь срублань.

Срубсӧ и збыль кодъяскӧ кыпӧдлӧмаӧсь ёнӧс да кузь-паськыдӧс. Тыдалӧ, ичӧтик керка пыдди. Но Ен сыкӧд, кутшӧм эм, сэтшӧм и лӧсялас. Ньӧбӧма кӧ, бӧр он кос. Елена Васильевна перйис зепсьыс мел да улісяньыс вылӧ, гӧгӧрбок пасъяліс керъяссӧ, быдӧнӧ пукталіс лыдпасъяс, мед сэсся позис Льӧмъюын пывсян срубсӧ кокниа чукӧртны. Пасъялігад миян ӧтитор абу артыштсьӧма — мелӧн гижӧмыд кутшӧмкӧ кад мысти, зэрас ли, лымъявлас ли, вермӧ дзикӧдз вушйыны. Грекыд вылӧ, буретш тадзи и артмис. Кор пывсян срубтӧ разьӧмӧн вайим Льӧмъюӧ да гузьгим-ректім машина вылысь гижысьяслӧн керка дорӧ, а сэсся збоя босьтчим чукӧртны-тэчны керъяссӧ, миян, видзӧдам да, тӧлк ни лад эз кут артмыны. Гашкӧ, дас морт чукӧрмис разьӧм сруб гӧгӧрыд. Быдӧн зільӧ мыйӧнкӧ отсыштны, а керъясыд разі-пели куйлӧны, мелнад гижавлӧм лыдпасъясыд дзикӧдз вушйӧмаӧсь. Тӧд сэсся, кыдзи керъяссӧ тэчны, кодсянь заводитны да мыйӧн помавны... Пётр Федотович вель дыр жӧ гӧграліс разьӧм сруб дорын да сӧмын нюмъяліс-вашъяліс.

— Но, ребята, уджтӧ тай миянлы вӧчӧмныд. Тані быдса вежон ковмас юрнымӧс жуглыны, — серамсӧ кутіг броткыштіс Педот Петыр, сэсся муніс Льӧмъю посёлокас: корсьла пӧ тӧдса мортӧс, сійӧ быть отсалас, киыс и юрыс сылӧн миян дорысь бурджыка уджалӧ. Тӧлысь мысти кымын, дерт, гижысь Котырлӧн выль пывсяныд кыптіс, кыдз шуласны, Ен да Пётр Федотович отсӧгӧн. Но важ сертиыс сійӧ лои ыджыд рыныш кодь, вит метра пасьта да вит метра кузьта. Ӧтпырйӧ позис пывсьӧдны-мыссьӧдны джын гижысь войтырсӧ. Ичӧтик кӧрт пач прамӧй жарсӧ, кӧть лунтыр лӧдсав, эз жӧ вермы сетны. Та вӧсна кокыд кынмис татшӧм пывсянад... Да и медавлӧм йӧзыд тюп-ляп вӧчӧмаӧсь гӧгӧр, мода вылас, сьӧм кульыштӧм ради. Пётр Федотович та бӧрын сэсся ачыс медсясӧ пывсянас котшкӧдчис, корсюрӧ и ме отсасьлі. Но уджыс сэні быттьӧ эз и помасьлы... Ӧтчыд сыкӧд пывсянтӧ ломтім да ваймӧм бӧрас корӧсьӧн ӧта-мӧдӧс швачкӧдім-пывсьӧдім. Киськасим петӧм вылӧ нин, кӧджас сулалам, пасьтасьны лӧсьӧдчам. Пётр Федотович шылькнитіс ва юрсисӧ да кыдз тай кызӧктас. Видзӧда да, вылі пӧвъяс костсьыс лыаыс содз кык мында гузьгысис Шахов вылӧ. «Сё лешак тай, бара лоӧ пожъясьны али мый», — дыдгыштіс гижысь кодкӧ вылӧ да ышлолаліг бӧр пырис пывсянас. Содъяс кузя гижысьяслӧн керкаӧ кайигӧн дыр шуасис:

— Кутшӧм нӧ тайӧ пывсьӧм, кор ружӧктан да тэ вылӧ лыа киссьӧ? Вай коркӧ тувъявлам-эжам прамӧйджыка пывсян кӧджсӧ, мед некутшӧм кост юр весьтаным эз вӧв. Аски и босьтчам уджас, а тэ меным отсыштан...

Кыдзи нӧ он отсав Пётр Федотович Шаховлы?! Лои бара на волыны Льӧмъюӧ...

Позьӧ, дерт, унатор на казьтывны нималана да ыджыд коми гижысь йылысь. Менсьым сьӧлӧмӧс нэм чӧж кутасны шонтыны сыкӧд аддзысьлӧмъясыс, сыкӧд сёрнияс, вензьылӧмъяс. Пётр Федотович, кыдзи и ме, Эжва йылын чужлӧма-быдмылӧма. Гашкӧ, тайӧ тшӧтш ӧтувтіс-матыстіс миянӧс, гашкӧ, гижан уджыс, гашкӧ, миян лов-вирным лӧсявліс да... Код тӧдас, мый матыстӧ му вылын олысьястӧ. Но кор ме куті пырны гижысь Котырӧ, медводз матыстчи П. Ф. Шахов дорӧ: мися, гашкӧ, сетан ассьыд вӧзйӧмтӧ да. Пётр Федотович паськыда нюммуніс, и вашъялана нюм сертиыс позис гӧгӧрвоны, мый гижысь талы абу паныд. А сы ордысь петігӧн нин шуис велӧдана кывсӧ: «Сӧмын бура уджав, менӧ эн янӧд...»

Со татшӧм мортӧн да гижысьӧн коли менам сьӧлӧмын Пётр Федотович Шахов, сиктса ногӧн кӧ, Педот Петыр. Сылы эськӧ тырис тавося январ 22 лунӧ 80 арӧс. Но мортыд тай абу кык нэма...

2011 во